تغذيه با شير مادر باعث تاخير در حاملگي مجدد مي گردد . اثر محا فظتي كامل شير دهي 100 درصد در كسانيكه تغذیه انحصاری با شير خود دارند تا 10 هفته است. همچنین در شير دهي انحصاري در صورتيكه مادر امنوره داشته باشد اثر كنتراسپتيو شيردهي تا 6 ماه برابر با OCP و حدود 98 درصد است و تا يك سال حدود 92 درصداست. لذا روش آمنوره شيردهي (LAM ) Lactational Amenorrhoea Method در مادران با شیردهی انحصاری که آمنوره هم دارند توصیه شده و هيچ روش تنظيم خانواده ديگري تا 6 ماهگی مورد نياز نيست. اما بعد از بازگشت قاعدگي، یا بعد از 6 ماهگی ، یا در صورت شروع غذای کمکی ، توصیه می شود از يك روش تنظيم خانواده ديگرنیز استفاده شود.

ساير روشهاي تنظيم خانواده در شیردهی
تنظيم خانواده براي كمك به ادامه تغذيه كودك با شير مادر اهميت دارد . بسياري از مادران در صورتي كه مجدداً حامله شوند ، تغذيه با شير مادر را متوقف مي كنند . بنابراين مهم است كه در مورد تنظيم خانواده براي مادران شيرده صحبت شود .
1- بدين منظور تمام روشهاي غيرهورموني مناسب هستند و روي شيردهي اثر ندارند . IUD بسيارمناسب است . كاندوم ، ديافراگم و اسپرميسيد نيز مناسب هستند مشروط به آنكه زوجها را براي مصرف صحيح آنها آموزش دهيد . وقتي كودك بيش از 6 ماه دارد، اين روشها به حفاظت نسبي كه شير دهي در برابر حاملگي فراهم مي كند، ، كمك مي كنند .
2- تركيباتي كه پروژسترونی هستندنيز براي مصرف مادران شيرده مناسب هستند و شامل دپو- پروورا و نورپلنت جديد و قرصهاي خالص پروژسترون است كه روي شيردهي اثر ندارند ، بلكه ممكن است باعث افزايش جزئي توليد شير مادر نيز بشوند .
3- روشهايي كه كمتر مناسب هستند ، روشهاي هورموني تركيبي استروژن – پروژسترون
مي باشند ، نظير قرصهاي تركيبي ( Combined ) و يا تزريقي ماهانه . اين روشها گاهي توليد شير را كاهش مي دهند. بنابراين درصورت امكان بهتر است در طول تغذيه كودك با شير مادر از مصرف آنها خودداري گردد . البته در هر زمان حتي وقتي كودك شروع به خوردن غذاهاي تكميلي مي كند، بايد از مصرف آنها اجتناب ورزيد . به هر حال اگر هيچ روش تنظيم خانواده ديگري در دسترس نبود ، هم براي مادر و هم براي كودك بهتر است كه مادر از قرصهاي تركيبي استفاده كند ، تا اينكه با خطر حاملگي زودرس مواجه شود . مادر را به ادامه شيردهي مكرر تشويق كنيد تا مطمئن گرديد كه توليد شير او كاهش نمي يابد .
هيچگونه روش هورموني در طي 6 هفته اول بعد از زايمان نبايد استفاده شود .
دوشیدن شیر
اگر مادری شیر کافی ندارد از اقدامات زیر می توان برای بهبود وضعیت شیردهی او کمک گرفت:
1-کمک روحی روانی کنید تا اعتماد به توانایی شیر دادن پیدا کند
2-اگر درد و اضطراب دارد مسکن ، محیط آرام ، وجود دوستان
3-برقراری تماس پوست به پوست با نوزاد
4-مصرف نوشیدنی گرم
5-گرم کردن سینه ها با دوش اب گرم ، دستمال گرم
6-لمس نوک سینه ها
7 – ماساژ سینه ها و ماساژ ناحیه کتف و گردن
8- دوشیدن سینه ها
9- استفاده از داروها
اندیکاسیونهای دوشیدن شیر
در موارد زيادي دوشيدن شير مادر مفيد و مهم است تا مادر قادر باشد شيردهي را شروع و يا آنرا ادامه دهد. دوشيدن شير در موارد زير مفيد است:
– رفع احتقان پستان
– رفع انسداد مجاري يا توقف شير
– تغذيه شيرخوار تا زماني كه او ياد مي گيرد كه از نوك پستان فرورفته شير بخورد.
– تغذيه شيرخواري كه در هماهنگي مكيدن مشكل دارد.
– تغذيه شيرخواري كه از گرفتن پستان امتناع مي ورزد براي اينكه ياد بگيرد كه از تغذيه با شيرمادر لذت ببرد.
– تغذيه نوزاد كم وزني كه نمي تواند بمكد
– تغذيه نوزاد بيماري كه به اندازه كافي نمي مكد.
– حفظ توليد شير درهنگام بيماري مادر يا شيرخوار
– تغذيه شيرخوارهنگامي كه مادر دور از شيرخوار است
– رفع نشت شير از پستان
– كمك به شيرخوار كه پستان پر را بگيرد.
– دوشيدن شير مستقيما” در داخل دهان شيرخوار
– جلوگيري از خشك وزخم شدن نوك پستان و آرئول
مفيد ترين طريق دوشيدن شير براي مادر، دوشيدن شير با دست است كه نياز به هيچ وسيله اي ندارد و مادر مي تواند در هر جا و در هر زماني كه نياز دارد، به انجام آن بپردازد. استفاده از روش درست مي‌تواند خيلي موثر باشد. دوشيدن شير با دست وقتي پستانها نرم هستند، كار ساده اي است. اما در هنگام احتقان ودردناك شدن پستانها مشكل است بنابراين به مادر ياد دهيد كه چگونه در اولين يا دومين روز بعد از زايمان شيرش را با دست بدوشد.
تحریک ترشح شیر ( به جریان انداختن شیر):
تحريك رفلكس اكسي توسين ، سبب رگ كردن پستان مادر مي شود. و زماني كه مادر شيرش را مي دوشد، رفلكس اكسي توسين مثل موقعي كه كودك پستان را مي مكد، عمل نمي كند. بنابراين مادر نياز دارد بداند چگونه به تحريك رفلكس اكسي توسين خود كمك نمايد، يا ممكن است براي دوشيدن شيرش مشكل داشته باشد.
چگونگي تحريك رفلكس اكسي توسين ( به جریان انداختن شیر)
از لحاظ رواني به مادر كمك كنيد:
• مادر را براي ايجاد اعتماد به نفس كمك كنيد.
• سعي كنيد كه عامل درد و اضطراب را از بين ببريد.
• كمك كنيد كه فكر و احساس خوبي نسبت به كودك داشته باشد.
• اگر امكان دارد شيرخوار را بغل كند، بطوري كه تماس پوست با پوست با او برقرار نمايد.
• او مي تواند طفل را روي دامن خود بگذارد و شيرش را بدوشد. اگر اين كار ممكن نيست مي تواند به او نگاه كند. اگر اين هم غير ممكن است حتي گاهي اوقات نگاه كردن به عكس كودك كمك كننده است.
• نوشيدني گرم و ملايمي بنوشد، ولي از قهوه استفاده نكند.
• پستان را گرم كند. مثلا” از كمپرس گرم، يا آبگرم و يا دوش آبگرم استفاده كند.
• نوك پستانهايش را ماساژ دهد.
او به آرامي مي تواند نوك پستانهايش را به خارج يا دوراني به بيرون بكشد.
• پستانها را به آرامي ماساژ دهد.
• ازكسي كه به مادر كمك مي كند، بخواهيد كه پشت او را ماساژ دهد. به اين ترتيب كه:
مادر بنشيند و به جلو خم شود و بازوان خود را روي ميز بگذارد و سرش را روي بازوي خود قرار دهد، شخص كمك كننده بايد در حاليكه دستش را مشت كرده با انگشتانش پشت مادر(اطراف ستون فقرات) را بطرف پايين و با حركات ملايم و چرخشي ماساژ دهد. بطوريكه هر دو طرف ستون فقرات را از گردن بطرف شانه‌ها به مدت 3-2 دقيقه مالش دهد.
روش های دوشیدن شیر:
1 – روش دوشیدن شير با دست :
دوشیدن دستی، هر بار 5-3 دقیقه برای هر سینه و سپس سینه دیگر ، و این کار را تا 30-20 دقیقه ادامه می دهیم.
دفعات دوشيدن بستگي دارد كه به اينكه شير به چه منظوري دوشيده مي شود.
براي برقراري شيردهي،به منظور تغذيه نوزاد كم وزن يا بيمار:
مادر بايد در صورت امكان در روز اول طي 6 ساعت پس از زايمان، دوشيدن شيرش را شروع كند. او در ابتدا ممكن است تنها چندين قطره كلستروم را بدوشد. اين كار به شروع توليد شير در پستانها كمك مي كند و با همين روش است كه مكيدن سريع پستان توسط نوزاد بعد از زايمان، به شروع توليد شير كمك مي كند.
بدفعاتي كه نوزاد بايد در روز شير بخورد، مادر هم بايد هر چقدر مي تواند، شيرش را بدوشد. اين كار بايد حداقل 3 ساعت يكبار و در تمام طول شبانه روز انجام شود. اگر مادر شيرش را به دفعات كم بدوشد و يا فواصل زماني ميان دوشيدن شيرش زياد شود، قادر نخواهد بود شير كافي توليد كند.
برای تداوم شيردهي درشيرخواران بيمار:
مادر باید به دفعاتي كه شيرخوار بايد شير بخورد، يعني تقریبا هر 3 ساعت يكبار، شير خود را بدوشد.
دوشيدن مكرر براي چند روز ( هر نيم الي يك ساعت يكبار)، و تقریبا هر 3 ساعت يكبار در طول شب توصيه مي شود.
دوشيدن شير براي تغذيه شيرخوار، در زماني كه مادر خارج از خانه به سر ميبرد:
مادر بايد قبل از رفتن به سركار، هر چقدر مي تواند شيرش را براي ادامه تغذيه كودكش در زمان غيبت از منزل بدوشد. دوشيدن شير در زماني كه مادر به كار مشغول است، مسئله بسيار مهمي در جهت تداوم شيردهي مي باشد.
براي برطرف سازي علائمي نظير احتقان پستان و يا نشت شير از پستان در محل كار :
تنها دوشيدن به دفعات و مقداري كه رفع علائم نمايد، كافي است.
به منظور حفظ سلامتي پوست نوك پستان :
ماليدن يك قطره كوچك از شير بر روي نوك پستانها بعد از استحمام ، به سلامت پوست نوك پستانها كمك مي كند.
2- شير دوش ها:
– شيردوش دستي: اينگونه شيردوشها كارآيي خوبي ندارند و به سهولت آلوده می شوند.
اما اگر دوشيدن شير با دست مشكل است، مادر مي تواند از پمپ پستاني دستي استفاده كند.
الف – شيردوش با مخزن لاستيكي:
شيردوش با مخزن لاستيكي خصوصا” هنگامي كه پستانها نرم هستند، كارآيي ندارد. براي جمع آوري شير به منظور تغذيه كودك نيز مناسب نمي باشد.
تميز كردن كامل آن مشكل است چون شير دوشيده شده در مخزن لاستيكي آن جمع مي شود و اغلب آلودگي پيدا مي كند.
اين پمپ ها، هنگامي كه دوشيدن با دست مشكل است، براي كاهش احتقان پستانها مفيد هستند. اين پمپ ها اغلب تسكين دهنده هاي پستاني (breast relievers ) ناميده مي شوند.
ب- شير دوش سرنگي
شيردوش هاي سرنگي بيشتر از شيردوش هاي با مخزن لاستيكي كارآيي دارند و همچنين راحت تر تميز و ضدعفوني مي شوند.
ج- روش بطري گرم براي دوشيدن شير
اين روش براي تسكين احتقان شديد پستان مفيد است. مخصوصا” موقعي كه پستان خيلي دردناك است و نوك آن تحت فشار و كشش است ودر نتيجه دوشيدن آن با دست مشكل است.
شما به يك بطري مناسب نياز داريد:
– بطري از جنس شيشه باشد نه پلاستيك
– به اندازه 3-1 ليتر گنجايش داشته باشد واز 700 ميلي ليتر كوچكتر نباشد.
– بطري با دهانه گشاد، قطرآن كمتر از 2 سانتي متر نباشد و در صورت امكان 4 سانتي متر باشد تا نوك پستانها به راحتي بتواند داخل آن شود.
و همچنين به وسايل زير نياز داريد:
– يك لگن آبگرم، براي گرم كردن بطري
– مقداري آب خنك، براي خنك كردن دهانه بطري
– يك پارچه يا حوله براي نگهداشتن بطري داغ
• براي گرم كردن بطري قدري آب داغ در بطري بريزيد و سپس آن را با آب داغ پر كنيد.( سريع بطري را پر نكنيد، چون باعث ترك خوردن شيشه مي شود)
• بطري را يكي دو دقيقه به حال خود بگذاريد تا گرم شود.
• بطري را داخل پارچه يا حوله بپيچيد و آب گرم آن را خالي كنيد.
• داخل و خارج دهانه بطري را با آب سرد خنك كنيد ( اگر شما دهانه بطري را خنك نكنيد، ممكن است پوست پستان شما بسوزد)
• دهانه بطري را دور نوك پستان قرار دهيد، بطوريكه با پوست اطراف تماس پيدا كند و هوا به داخل بطري نفوذ نكند.
• بطري را محكم نگهداريد. بعد از يكي دو دقيقه بطري به مرور سرد مي شود و ايجاد مكش كرده و به آرامي نوك پستان را به داخل مي كشد.
• گاه وقتي كه مادر براي اولين بار احساس مكش مي كند، متعجب شده وآنرا رها مي كند. شما بايد او را به انجام مجدد اين كار وادار كنيد.
• گرما به رفلكس اكسي توسين كمك مي كند و شير جريان مي يابد و در درون بطري جمع مي‌گردد. بطري را تازماني كه شير جريان دارد، در همان وضعيت نگه داريد.
• شير داخل بطري را خارج كرده و در صورت نياز مجددا” تكرار كنيد و يا پستان ديگر را بدوشيد.
پس از مدتي درد حاد پستانها كمتر مي شود و امكان دوشيدن آنها با دست يا مكيدنشان توسط كودك فراهم مي شود

كدام مواد غذايي را نبايد تا قبل از يك سالگي به كودك داد؟

مواد غذايي كه ممكن است در شيرخوار زير يك سال ايجاد حساسيت كنند:
• شير گاو (در تهيه فرني، جوشاندن شير مقدار مواد آلرژن موجود در شير را كمتر مي كند)
• سفيده تخم مرغ
• انواع توت، كيوي، آلبالو، گيلاس و خربزه
• بادام زميني
مواد غذايي كه در دوره شيرخواري مجاز نيست و ممكن است باعث خفگي شيرخوار شود:
• دانه كشمش و دانه انگور، ذرت، آجيل، تكه هاي سفت و خام سبزي ها مثل هويج،
تكه هاي گوشت
مواد غذايي كه ممكن است مشكلات ديگري ايجاد نمايند:
• قهوه يا چاي پررنگ: سبب بي قراري كودك مي شود.
• عسل: باعث مسموميت مي شود (بوتوليسم) ولي استفاده از عسل پاستوريزه اشكالي ندارد.
به طور كلي تا پيش از پايان يك سالگي مصرف مواد زير براي كودك توصيه نمي شود:
عسل غير پاستوريزه، شير پاستوريزه، پنير، سفيده تخم مرغ، شكلات، ميگو، فلفل و ادويه جات، ترشي ها، نمك، نوشابه هاي گازدار، آب ميوه هاي صنعتي، از ميوه ها خربزه، كيوي، انواع توت (توت سفيد، توت فرنگي، شاه توت، تمشك)، آلبالو، گيلاس، از حبوبات لپه و نخود، از گروه سبزي ها اسفناج و كلم.
در تهيه غذاي كمكي، ارجحيت با غذاي خانگي است يا غذاي كمكي تجاري؟
غذاي كمكي خانگي كه در خانه تهيه مي شود بر آنچه كه به صورت تجاري و در قوطي هاي آماده در دسترس خانواده ها قرار مي گيرد ارجحيت دارد زيرا اگر چه غذاهاي كمكي تجاري مزايايي دارند از جمله:
• تا زماني كه در قوطي باز نشده است تميز و بهداشتي هستند.
• تهيه كردنشان آسان است.
• بيشتر كودكان طعم آنها را دوست دارند.
• بعضي از آنها نيز مخلوط بسيار خوبي از مواد مغذي هستند.
ولي مضراتي نيز دارند كه به آنها اشاره مي شود:
•