.:: آشنایی اجمالی با پروشات باقری مسعود زاده ::.
.:: گالری تصاویر ::.
سرطان پستان يك بيماري قديمي است. تومورهاي پستان اولين بار توسط مصريان قديم در 3000 سال قبل از ميلاد مسيح توصيف شدند. در پزشكي قديم هند، پرو، چين، روم، يونان و ايران نيز مطالعات زيادي دربارة علل پيدايش، پيشگيري و درمان اين بيماري انجام شده است. از آن زمان به بعد بررسي‌ها و گزارشات در مورد اين بيماري تا قرون وسطي و عصر حاضر ادامه يافته است.
در بين چهره‌هاي تاريخ باستان نيز گزارش‌هايي از ابتلا به سرطان پستان به چشم مي‌خورد. گفته مي‌شود آتوسا دختر كوروش نيز مبتلاً به سرطان پستان بوده است.
با اين وجود، اطلاعات زيادي از اين بيماري در ايران در دست نيست. در حال حاضر، سرطان پستان به عنوان شايعترين سرطان بانوان اهميت خاصي دارد. با توجه به اينكه زنان به عنوان مادر، خانواده را در جامعه تشكيل مي‌دهند و با توجه به اينكه اين بيماري افراد را در سنين حداكثر بازدهي فردي و اجتماعي درگير مي‌كند، آگاهي در مورد اين بيماري براي بانوان ضروري است.
شناخت پستان از نظر تشريحي و عملكردي :
محدودة پستان از نظر تشريحي، شامل منطقه مربع شكلي است كه از بالا به استخوان ترقوه، از پايين به كش لباس زير، از پهلو به خطي كه از وسط حفرة زير بغل به پايين رسم مي‌شود و از داخل به جناغ سينه محدود مي‌شود. پستان عضوي است كه از غدد توليد كننده شير و مجاري شيري تشكيل شده است و اطراف اين غدد و مجاري را بافت چربي و بافت نگهدارنده در برگرفته‌اند. غدد مولد شير به صورت گروهي قرار دارند و به هر گروه يك لوب مي‌گويند كه تعداد آنها 20-15 عدد است.
بنابراين هر لوب شامل تعداد زيادي غدد كوچكتر به شكل خوشه انگور است كه وظيفه توليد شير را به عهده دارند.
به همين دليل است كه هنگام لمس پستان، آن را پشته پشته و غده غده احساس مي‌كنيم.
مجاري شيري، شير توليد شده در داخل هر لوب را جمع آوري مي‌كنند و به خارج از هر لوب انتقال مي‌دهند.
بنابراين 20-15 مجراي شيري نيز وجود دارد كه به طور مستقيم از هر لوب به نوك پستان مي‌روند و شير را از طريق منافذ نوك پستان به بيرون تخليه مي‌كنند. در زير بافت غددي و چربي پستان، عضلات قفسه سينه قرار دارند كه پستان روي آنها قرار مي‌گيرد.
از غلاف پوشاننده اين عضلات، طناب‌هايي به داخل پستان مي‌روند و پس از عبور از لابه‌لاي بافت پستان، به زير پوست پستان مي‌چسبند. اين باعث مي‌شود كه پستان در وضعيت خاصي روي عضلات ثابت باقي بماند.
به اين طناب‌‌ها، ليگامانهاي كوپر مي‌گويند.
سرطان سینه چيست؟
تمام بدن ما از سلول ساخته شده است. سلول‌ها بسيار كوچك هستند و فقط به وسيله ميكروسكوپ ديده مي‌شوند. به طور معمول، سلول‌ها تكثير مي‌شوند تا جانشين سلول‌هاي پيرو مرده شوند و يا اينكه دربچه‌ها، باعث رشد بدن شوند. اين تكثير و ازدياد سلول‌ها تابع قوانين خاصي است.
بنابراين سلول‌ها به اندازه لازم زياد مي‌شوند، نه كمتر و نه بيشتر. در هنگام بروز سرطان، رشد و تكثير سلول‌ها از مهار و كنترل خارج مي‌شود و تعداد زياد از حدي سلول جديد ايجاد مي‌شود كه به تدريج، منجربه ايجاد توده يا تومور سرطاني مي‌شوند.
سرطان پستان تقريباً يك بيماري مختص به خانمها است گرچه آقايان نيز مستثني نيستند. خانمها بيش از 99% مبتلايان را تشكيل مي‌دهند. از نظر سني بروز سرطان پستان در سن زير 30 سال شيوع كمتري دارد.
در كشورهاي غربي، سرطان پستان به طور عمده در سنين بالاي 50 سالگي ديده مي‌شود، در حالي كه طبق مطالعات انجام شده در كشورمان تعداد مبتلايان در محدوده سني 49-40 سال، بيشتر از ساير رده‌هاي سني است. هم چنين تعداد بيماران جوان‌تر بيشتر از كشورهاي غربي است.
عوامل مستعد كننده شامل سن بالا، سابقه فاميلي، نازايي، اولين حاملگي بالاي سن 30سال، مصرف غذاهاي حاوي چربي حيواني و … مي‌باشند. بسياري از اين بيماران در مراحل اوليه علائم باليني چنداني نداشته، بيماري به وسيله معاينة جراح و انجام ماموگرافي مشخص مي‌شود. از نظر محل بروز سرطان در پستان، بيشترين قسمتي از پستان كه امكان بروز سرطان را دارد ربع فوقاني خارجي پستانهاست.
در مراحل اوليه، ممكن است بيمار كاملاً بدون علامت باشد و پس از مراجعه جهت كنترل، شك به وجود سرطان در بيمار ايجاد شود و يا به وسيله روشهاي تشخيصي مثل ماموگرافي و يا سونوگرافي اين شك تأييد گردد. گاهي پزشك معاينه كننده نيز علامت مهمي در بيمار پيدا نكرده با انجام روشهاي تشخيصي نظير ماموگرافي و وجود يك ضايعه مشكوك به سرطان لزوم پيگيري و تشخيص قطعي بيماري ضرورت مي‌يابد. بديهي است در اين موارد ضايعه سرطاني در مراحل اوليه تشخيص داده مي‌شود و درمان آن با موفقيت بيشتري همراه خواهد بود.
توجه داشته باشيد كه:
در مراحل اوليه سرطان پستان مي‌تواند كاملاً بدون علامت باشد. در صورتي كه بيماري در اين مراحل تشخيص داده شود، درمان آن بسيار آسانتر خواهد بود.
علائم سرطان پستان
- توده يا تومور پستان :
توده شايعترين علامت سرطان پستان مي‌باشد كه در حدود 75% موارد توسط بيمار بصورت اتفاقي يا در معاينه ماهيانه كشف مي‌شود و در بقيه موارد بدون درد است. گاهي يك احساس نامطلوب مبهم در محل توده باعث توجه بيمار و كشف آن مي‌شود.
با توجه به اين كه توده هم در بيماري‌هاي خوش خيم و هم در بيماري‌هاي بدخيم پستان مي‌توان ديده شود، بهتر است در صورت لمس هر توده‌اي در پستان جهت بررسي آن به پزشك مراجعه كنيد.
در بعضي موارد سرطان پستان به صورت توده‌هاي متعدد بروز مي‌كند. خصوصيات توده‌هاي مشكوك به سرطان در لمس عبارتند از: قوام سفت يا سخت، غيرمتحرك و با چسبندگي به بافت اطراف. همان گونه كه ذكر شد، اغلب اين توده‌ها منفرد و بدون درد هستند.
شايعترين علامت سرطان پستان، بروز يك توده منفرد و بدون درد در پستان است.
– ترشح از نوك پستان :
ترشح از نوك پستان معمولاً به دنبال بيماري‌هاي خوش خيم پستان ايجاد مي‌شود. با وجود اين كه وجود ترشحات نوك پستان در اغلب موارد همراه با سرطان پستان نيست، ولي به علت احتمال وجود سرطان در همراهي با اين علامت، بررسي دقيق آن ضروري است. وجود ترشح از هر دو پستان و از مجاري متعدد به طور معمول ناشي از يك اختلال هورموني، مصرف دارو و يا تغييرات فيبروكيستيك منتشر است.
در اين موارد بررسي هورموني بيمار، گرفتن شرح حال، مصرف داروها و استفاده از روشهاي تشخيصي مختلف با توجه به شرح حال و معاينه كمك كننده خواهد بود.
اين مسأله بايد مورد توجه باشد كه در خانم‌هاي چندزا، وجود ترشح مختصر شيري رنگ به مدت چندسال مي‌تواند بدون وجود بيماري خاصي در پستان وجود داشته باشد.
ترشحي خوني كه خود به خودي بوده و از يك پستان و از يك مجرا خارج شود، احتمال بيشتري براي همراهي با سرطان پستان دارد و شك به سرطان را افزايش ميدهد. طبق مطالعات انجام شده در 20-5 درصد از بيماران، ترشح خوني يكطرفة پستان مي‌تواند به دنبال سرطان پستان باشد و در بقية موارد مي‌تواند نشاني از وجود يك يا چند ضايعه كوچك خوش خيم در مجاري پستان (پاپيلوما) و يا تغييرات فيبروكيستيك و يا اتساع مجاري پستان باشد. ترشحات پستان مي‌تواند به رنگ‌هاي مختلف مشاهده شود (سفيد، قهوه‌اي، آبي، خاكستري، قرمز، سبز و يا بدون رنگ).
ترشح ناشي از سرطان پستان معمولاً خون واضح و يا خونابه‌اي مي‌باشد. آزمايش بررسي سلولي از ترشحات پستان كه معمولاً انجام مي‌شود براي اثبات وجود سرطان قابل اعتماد نيست.
سن بالا و وجود هرگونه توده همراه با ترشحات پستان شك به وجود سرطان را بالا مي‌برد. محل مجرايي كه از آن ترشحات مشكوك خارج مي‌شود معمولاً با جايگاه ضايعه اوليه مرتبط است و اغلب فشار برهمان ربع پستان باعث خروج ترشح مي‌شود.
گاهي با استفاده از عكسبرداري از پستان با مادة حاجب از همان مجرا (داكتوگرافي) مي‌توان به وجود يك ضايعة كوچك در آن مجرا پي‌برد. اگر توده‌اي همراه با ترشح خوني از پستان لمس نشود مي‌تواند بيانگر وجود ضايعه در مراحل اوليه باشد.
ترشحاتي كه شك به وجود سرطان را بر مي‌انگيزند:
1- ترشحات خوني يا آبكي
2- ترشحاتي كه خودبخودي و بدون فشار خارج مي‌شوند.
3- ترشحاتي كه از يك پستان و از يك مجراي نوك پستان خارج مي‌شوند.
4- ترشحاتي كه همراه با توده باشند.
5- ترشحات پس از يائسگي
بنابراين:
خوني بودن و خود به خود خارج شدن ترشحات به خصوص وقتي همراه توده و از يك مجرا باشد، از اهميت زيادي برخوردار است.
– تغييرات پوست پستان :
اين تغييرات به دنبال فرورفتگي و يا كشيدگي پوست پستان ناشي از سرطان ايجاد مي‌شود. تومور سرطاني، همچنان كه نسوج اطراف خودش را درگير مي‌كند، باعث كوتاه شدن رباط‌هاي نگهدارندة پستان (ليگامانهاي كوپر) مي‌شود و اين تغيير، به نوبه خود فرورفتگي‌هايي در پوست ايجاد مي‌كند. فرورفتگي پوست پستان ممكن است به طور ثابت و مشخص وجود داشته باشد و يا در حالت‌هاي خاصي از معاينه پستان ديده شود. كشيدگي پوست يك يافتة قطعي دال بر سرطان نيست و گاهي به دنبال بيماري‌هاي خوش خيم نيز يافت مي‌شود.
در بعضي موارد، چسبندگي بافت سرطان به قسمت زير پوست، باعث تغيير فرم پستان مي‌شود. تغيير فرم هاله اطراف نوك پستان نيز مي‌تواند دليل بروجود بافت سرطاني در زير آن قسمت باشد.
تهاجم بافت سرطاني به پوست ممكن است باعث ايجاد زخم در پوست شود.
وجود عروق زير جلدي برجسته و واضح در يك قسمت نيز مي‌تواند شك به وجود سرطان را مطرح كند.
در موارد پيشرفته كشيدگي و متراكم شدن پستان به سمت بالا ايجاد مي‌شود. وجود ضايعات پوستي متعدد ناشي از تهاجم سرطان نيز نشانة مرحلة پيشرفته بيماري است.
تورم پوست پستان و تغييرات مشخص پوست پرتقالي در پستان نشانة وخامت بيماري است و تورم همراه با قرمزي، گرمي و درد شديد ممكن است به علت سرطان التهابي پستان باشد.
اين نوع سرطان مي‌تواند علائم عفونت و آبسه پستان را تقليد كند و باعث اشتباه بيمار و پزشك شود و بيمار مدتها تحت درمانهاي ضد ميكروبي قرار گيرد. گاهي اوقات همراه با اين حالت التهابي توده‌اي نيز لمس مي‌شود ولي به طور معمول پستان متورم و سخت مي‌شود. در اين حالت تودة واضحي لمس نمي‌شود. با وجود درد و قرمزي و گرمي در پستان مبتلاً، بيمار علائم عمومي عفونت، مثل تب و لرز را ندارد. تهاجم به غدد لنفاوي زير بغل در مراحل اولية بيماري اتفاق مي‌افتد.
– تغييرات نوك پستان :
طبق مطالعات انجام شده حدود 30% از بيماران به سرطان پستان گرفتاري نوك پستان را نشان مي‌دهند.
درگيري نوك پستان بيشتر در تومورهايي كه در 5/2 سانتيمتري نوك پستان واقع شده‌اند و يا اندازة بيش از 2 سانتي‌متر دارند مشاهده مي‌شود.
از نظر باليني دو نوع علامت ممكن است بروز كند:
1- فرورفتگي نوك پستان
2- بيماري پاژه نوك پستان
در بعضي افراد فرورفتگي نوك پستان ممكن است متعاقب شيردهي يا پس از دوران بلوغ و بدون نشانه خاصي ايجاد شود كه قابل برگشت است ولي در سرطان، اين فرورفتگي حالت ثابت دارد و با معاينه دقيق پستان ممكن است وجود توده‌اي در زير نوك پستان مشخص شود. بيماري پاژه نوك پستان نوعي از سرطان پستان است كه در آن تغييرات پوستي نوك پستان بصورت ضايعات اگزمايي مرطوب يا خشك همراه با ضخامت و قرمزي و خراش‌هايي در نوك پستان، ديده مي‌شود. علائم شامل خارش، سوزش، قرمزي، سفتي و پوسته پوسته شدن نوك پستان مي‌باشد.
به تدريج و در صورت عدم درمان، بيماري به هاله اطراف نوك پستان و پوست گسترش مي‌يابد. گاهي اين بيماران با تشخيص اشتباه اگزما و بيماري‌هاي پوستي، مدتها تحت درمان با پمادهاي موضعي قرار مي‌گيرند و همين مسأله درمان بيمار را به تأخير مي‌اندازد.
بنابراين در هر بيماري كه علائم پوستي به درمانهاي موضعي پاسخ ندهد، بايد به فكر سرطان بود و بايد تحت انجام نمونه برداري قرار گيرد و با قطعي شدن تشخيص، اقدامات درماني مناسب انجام پذيرد.
قرمزي و خارش نوك پستان همراه با پوسته شدن و ترك خوردن آن، نوعي از سرطان پستان به نام پاژه است، مگر اينكه خلاف آن ثابت شود.
– بزرگي غدد لنفاوي زير بغل :
حدود 70 %لنف پستان از طريق سيستم لنفاوي زير بغل تخليه مي‌شود، بنابراين شايعترين محل تهاجم سرطان‌هاي پستان به غدد لنفاوي زير بغل مي‌باشد. گاهي بزرگي غدد لنفاوي همراه با لمس توده‌اي واضح در پستان است و گاهي توده مشخصي لمس نمي‌شود.
البته تهاجم به غدد لنفاوي زير بغل در سرطان ساير اعضاي بدن مثل ريه‌ها، تخمدان‌ها، كبد، كليه و معده و … نيز مي‌تواند ايجاد شود، ولي سرطان پستان شايعترين علت براي تهاجم به اين غدد است.
در اين موارد انجام ماموگرافي براي تشخيص كمك كننده است ولي يك ماموگرافي طبيعي رد كنندة وجود سرطان در پستان نمي‌باشد و بايد بيمار تحت انجام روشهاي تشخيصي تكميلي و درمان مناسب قرار گيرد. بزرگي غدد لنفاوي زير بغل ممكن است تنها نشانة يك سرطان مشخص در پستان باشد.
– تغيير اندازه در پستان :
گاهي اوقات به علت بزرگي بيش از حد تومور در يك پستان، پستان‌ها از حالت متقارن خارج شده و به طور واضحي پستان يك طرف بزرگتر از طرف مقابل مي‌شود.
البته اندازة دو پستان در افراد سالم نيز كاملاً مشابه نيست ولي بزرگي يك پستان نسبت به طرف ديگر كه به تازگي ايجاد شده بايد مورد توجه قرار گيرد و با انجام معاينه از عدم وجود توده و سلامت پستان مطمئن شد. گاهي توده‌هاي خوش خيم و كيست‌هاي بزرگ نيز باعث اين عدم تقارن مي‌شود كه با معاينه و استفاده از روشهاي تشخيصي، مي‌توان آنها را تشخيص داد.
– تورم يك طرفه باز و اندام فوقاني :
به علت تهاجم سلول‌هاي سرطاني به عروق لنفاوي زير بغل و انسداد مسير لنف، تخليه مايع لنف اندام فوقاني در يك طرف مختل شده، باعث تورم آن اندام مي‌شود. بيمار با احساس تورم و سنگيني يك طرفة اندام مراجعه مي‌نمايد كه مي‌تواند دردناك و يا بدون درد باشد.
با معاينه دقيق از بيمار مي‌توان وجود يك تودة سرطاني را مسجل كرد.
بروز اين علامت به عنوان علائم اوليه، نادر و نشانه پيشرفته بودن بيماري است. گاه ممكن است برخي از اين بيماران به اشتباه با تشخيص روماتيسم و … تحت درمانهاي نامناسب قرار گيرند، بنابراين معاينه و بررسي دقيق پستان‌ها در صورت وجود چنين علامتي ضروري است.
– تهاجم به اعضاي ديگر (متاستاز) :
گاهي سرطان پستان بدون علامت خاصي در پستان، علائمي در اعضاي ديگر نشان ميدهد كه ممكن است به صورت درد استخواني در يك محل خاص، علائم تنفسي به دنبال درگيري ريه، زردي و ساير علائم ناشي از بزرگي كبد، بزرگي غددلنفاوي شكم، علائم عصبي ناشي از وجود توده در مغز و … باشد. در اين موارد معاينه دقيق بيمار و بررسي‌هاي تشخيصي مي‌تواند وجود بيماري را در پستان مشخص نمايد.
گاهي نيز كانون اصلي بيماري مشخص نمي‌شود و تنها با ارزيابي مشخص اندام علامت‌دار، تهاجم سرطان به آن قسمت تأييد مي‌شود. اين موارد نيز درمان خاص خود را ايجاب مي‌كند.
– تشخيص سرطان پستان :
روشهاي تشخيصي متعددي براي بررسي تومورهاي مشكوك به سرطان در پستان وجود دارند. اين روش‌ها كه گاه به تنهايي و گاه همراه با يكديگر براي تشخيص به كار مي‌روند، به طور عمده شامل نمونه‌برداري يا بيوپسي، عكس برداري يا ماموگرافي، سونوگرافي و معاينه هستند. تنها روشي كه تشخيص سرطان پستان را قطعي مي‌كند، نمونه‌برداري يا بيوپسي است كه در آن، قسمتي از يك تومور يا تمام آن از پستان خارج و به وسيله ميكروسكوپ بررسي مي‌شود.
عمل نمونه برداري توسط جراح و بررسي با ميكروسكوپ توسط متخصص آسيب شناسي (پاتولوژيست) انجام مي‌شود.
بيوپسي ممكن است با روش جراحي انجام شود. به اين ترتيب كه بسته به اندازه تومور و شرايط بيمار، با استفاده از بي‌حس موضعي يا بيهوشي عمومي، برشي روي محل تومور در پستان داده مي‌شود، تمام تومور يا قسمتي از آن خارج و سپس محل برش، بخيه زده مي‌شود سپس نمونه به دست آمده به آزمايشگاه آسيب شناسي ارسال مي‌شود. بيمار روز پس از اين عمل قادر به انجام كارهاي روزانه خويش است، فقط طي چند هفته بعد از آن نبايد با دست سمت نمونه‌برداري شده اجسام سنگين را بلند كند. زخم معمولاً طي 10 روز بهبود خواهد يافت.
روشهاي ديگري نيز براي نمونه‌برداري وجود دارند، از جمله نمونه‌برداري به وسيله سوزن باريك يا سوزن‌هاي ضخيم‌تر مخصوص بيوپسي كه به علت محدوديت‌هاي خاص خود، كمتر استفاده مي‌شوند. گاهي نيز بيوپسي از همان ابتدا در اتاق عمل صورت مي‌گيرد. در مواردي كه احتمال بدخيمي را مطرح كرده‌اند، برخي از پزشكان ترجيح مي‌دهند بيمار را به اتاق عمل ببرند و تحت بيهوشي عمومي يك نمونه فوري به آزمايشگاه فرستاده شود (forzen section). در صورتي كه جواب حاكي از سرطان باشد، عمل برداشت پستان همان جا انجام مي‌شود. روشهاي تشخيص ديگر مانند ماموگرافي و سونوگرافي نيز استفاده مي‌شوند كه معمولاً به صورت كمكي و قبل يا بعد از بيوپسي انجام مي‌شوند.
براي تشخيص قطعي سرطان بودن يا نبودن يك تومور، انجام نمونه‌برداري الزامي است.
پس از تشخيص نهايي، بيمار براي مراحل درماني آماده خواهد شد. در مورد انواع روشهاي درماني درجاي ديگري به تفصيل صحبت شده است.
خلاصه
- پستان غده‌اي است كه از تعدادي غدد كوچكتر مولد شير، مجاري شيري، بافت نگهدارنده و چربي تشكيل شده است.
- سرطان پستان شايعترين سرطان زنان در تمام دنيا است. اين بيماري، رشد خارج از كنترل سلول‌هاي غددي يا مجاري شيري پستان است.
- بيماري در مراحل اوليه ممكن است كاملاً بدون علامت باشد. در اين مرحله شانس درمان موفقيت آميز بسيار زياد است.
- مهمترين علائم سرطان پستان عبارتند از: وجود توده بدون درد در پستان، ترشحات خوني يا آبكي از نوك پستان، تغييرات پوست يا نوك پستان، بزرگ‌شدن غدد لنفاوي زير بغل، تغيير اندازه پستان، تورم بازو و دست.
- به عنوان يك قانون كلي، هر تغيير جديدي در شكل ظاهري يا در لمس پستان مي‌تواند علامتي از بيماري باشد و بايد توسط پزشك بررسي شود.
